اهمیت این بازار تنها به ارزش مالی آن محدود نمی‌شود؛ بلکه پیوند عمیق آن با رشد صنعت‌خودرو ایران، نیاز راهبردی به تامین امنیت حمل‌ونقل جاده‌ای و نقش آن در اشتغال و توسعه فناوری‌های جدید، جایگاه صنعت تایر را در اقتصاد ملی برجسته کرده است.
در سال ۲۰۲۳، منابع مختلف، اندازه بازار تایر ایران را بین ۲.۷۲ تا ۳.۱ میلیارد دلار تخمین زده‌اند و برای سال ۲۰۳۳، پیش‌بینی‌ها رقمی بین ۴.۷ تا ۵.۰۱ میلیارد دلار را نشان می‌دهد. این تفاوت‌ها منجر به ابهاماتی در تحلیل و برنامه‌ریزی‌های صنعتی شده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
اندازه بازار تایر ایران در سال ۲۰۲۳
اندازه بازار تایر ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۳.۱ میلیارد دلار اعلام شده است. این رقم در اظهار نظرها و گزارش‌های مرجع دیگری نیز تکرار شده و اغلب به گزارش‌هایی نظیر Spherical Insights استناد شده است. این عدد با توجه به حجم تولید داخلی، میزان واردات و مصرف، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای تایر در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. با این حال، تصویر نمودار پیوست‌شده به خبر، عدد متفاوتی را نشان می‌دهد. نمودار اندازه بازار تایر ایران در سال ۲۰۲۳ را ۲.۷۲ میلیارد دلار ثبت کرده است.
این داده دقیقا از متن نمودار و منابعی نظیر Spherical Insights استخراج شده که طی آن تا سال ۲۰۳۳ نیز رشد سالانه بازار را برآورد می‌کند؛ اما اعداد میانی مشخص نیستند و صرفا نقطه ابتدایی و انتهای خط روند به‌وضوح دیده می‌شود.
این اختلاف آماری اگرچه در نگاه اول ناشی از اختلاف منابع به‌نظر می‌رسد، اما می‌تواند ریشه در تفاوت روش‌شناسی برآورد، بازه زمانی نمونه‌گیری، نرخ تبدیل ارز، یا محدودیت‌های پوشش‌دهی آماری داشته باشد.
پیش‌بینی رشد بازار تایر تا سال ۲۰۳۳
پیش‌بینی می‌شود که ارزش بازار تایر ایران با نرخ رشد سالانه ۶.۳ درصد تا سال ۲۰۳۳ به رقم ۴.۷ میلیارد دلار برسد. این نرخ رشد نسبت به میانگین رشد بازار جهانی تایر که حدود ۵ تا ۵.۵ درصد است، بالاتر ارزیابی می‌شود و برای یک بازار نوظهور منطقه‌ای، نشان‌دهنده پتانسیل بالای توسعه است.
برآوردها بر مبنای روند فعلی واردات و تولید، افزایش میزان خودرو و جابه‌جایی در کشور انجام گرفته است. در مقابل، نمودار مرتبط با خبر، رقم نهایی پیش‌بینی‌شده برای بازار تایر ایران در سال ۲۰۳۳ را ۵.۰۱ میلیارد دلار نمایش می‌دهد؛ یعنی بیش از ۳۰۰ میلیون دلار بیشتر از مقدار اعلام‌شده در خبر.
اگرچه هر دو منبع نرخ رشد سالانه را حدود ۶.۳ درصد ذکر می‌کنند، اما اختلاف در مقدار پایه و مبلغ نهایی می‌تواند ناشی از بازنگری در آمارهای اولیه، به‌روزرسانی داده‌ها یا تغییر در فرضیات مدل محاسباتی باشد.
نقش صنعت خودرو در توسعه بازار تایر ایران
بدون تردید، کلیدی‌ترین موتور محرکه بازار تایر ایران، صنعت‌خودرو است. ایران از لحاظ حجم تولید پس از ترکیه، بالاترین میزان تولید خودرو را در منطقه دارد و تولید سالانه آن بین یک تا ۱.۵ میلیون دستگاه متغیر است. سهم عمده تولید ایران در خودروهای سواری، وانت، کامیون سبک و اتوبوس متمرکز است؛ اما هم‌زمان حضور خودروهای تجاری، معدنی، راه‌سازی و ماشین‌آلات کشاورزی بازار تایر را متنوع ساخته است.
توسعه صنعت‌خودرو نه تنها حجم مصرف اولیه تایر (تجهیزات اصلی OEM) را بالا می‌برد، بلکه با ورود خودروها به‌چرخه حمل‌ونقل، تقاضا برای تعویض تایر (aftermarket) را طی چرخه عمر وسیله‌نقلیه افزایش می‌دهد. این الگوی رفتاری هم‌راستا با کشورهای صنعتی جهان است که در آن‌ها بازار جایگزین (Replacement Market) سهم فزاینده‌ای در ارزش و حجم بازار تایر دارد. طبق آمار رسمی، ترکیب مصرف داخلی ایران طوری است که تایر سواری حدود ۷۵ درصد بازار را در اختیار دارد.
وضعیت تولیدکنندگان تایر در ایران و سهم بازار داخلی
صنعت تایرسازی ایران سابقه‌ای بیش از ۶۰ ساله دارد و یکی از کهن‌ترین صنایع شیمیایی کشور محسوب می‌شود. بنگاه‌هایی نظیر بارز، کویرتایر، یزدتایر، ایران‌تایر، دنا، گلدستون (آرتاویل)، البرز (کیان‌تایر)، ایران یاسا و ... هر یک سهم قابل‌توجهی در تولید داخل دارند.
مجموع تولید کارخانجات تایرساز عضو انجمن صنفی صنعت تایر سالانه حدود ۳۰۰ هزار تن است؛ درحالی که نیاز بازار بنا بر تخمین‌ها، چیزی بین ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار تن ارزیابی شده است.
شرکت بارز با ظرفیت تولید بیش از ۷۰ هزار تن، بزرگ‌ترین تولیدکننده داخلی است و سهم بازار بالایی در حوزه تایر سواری و کامیونی دارد. کویرتایر، یزدتایر، دنا و گلدستون به‌نسبت ظرفیت تولید در رتبه‌های بعدی قرار دارند. با این وجود، وابستگی ۳۰ درصدی به مواداولیه وارداتی و ضرورت به‌روزرسانی فناوری در خطوط، صنعت تایرسازی را تحت فشار قرار داده است.
چشم‌انداز بازار تایر ایران
بازار تایر ایران در سال‌های آینده با دو پدیده هم‌زمان پیش می‌رود: از یک سو رشد سریع تقاضا به‌دلیل افزایش تولید خودرو و نیاز صنعت حمل‌ونقل و از سوی دیگر مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری و محیطی. اختلاف آماری بین متن خبر، نمودار و سایر منابع در باب عدد کل بازار، عموما حاصل تفاوت در روش‌شناسی برآورد، نرخ تبدیل ارز و ماهیت داده‌های خام است؛ نه ناهم‌راستایی عمده در روند.
اجماع تحلیل‌گران منطقه‌ای بر این است که بازار تایر ایران تا سال ۲۰۳۳ با رشد سالانه حدود ۶ درصدی به ارزش ۴.۷ تا ۵.۰۱ میلیارد دلار برسد. صنعت‌خودرو همچنان موتور محرکه اصلی این بازار خواهد بود و هرگونه تحول یا رکود در بخش خودروسازی، بر بازار تایر نیز تاثیری مستقیم و عمیق خواهد داشت.
تا زمانی که سیاست‌گزاری دستوری، محدودیت‌های ارزی و نوسانات بازار در صنعت تایر ایران اصلاح نشود، یکپارچگی اطلاعات و تصمیم‌گیری‌های کلان همچنان با دشواری همراه خواهد بود. آینده بازار به میزان همگرایی سیاست‌های دولت، سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت، فناوری‌های نو و تعامل با بازارهای جهانی بستگی دارد. توجه به اصلاح زیرساخت‌های صنعتی، تسهیل صادرات، ارتقای کیفیت محصولات و حذف مقررات زائد کلید توسعه صنعت تایر ایران در دهه آینده خواهد بود.
